collectieve intelligentie spreeuwen

Collectieve intelligentie: minder hard werken en betere resultaten

Een enorme zwerm spreeuwen kan zonder leider verbazingwekkend complexe bewegingen uitvoeren. Zonder dat ze ook maar één keer tegen elkaar aanbotsen. Soepel, wendbaar en in harmonie bewegen ze zich voort. Als één lichaam. Is dat collectieve intelligentie?

Collectieve intelligentie?

Heb je weleens gezien welke ongelofelijke bewegingen een grote zwerm spreeuwen met elkaar kan uitvoeren? Kijk en geniet van deze sfeervolle video van Roald van Stijn. Hij filmde een spectaculaire zwerm spreeuwen in de Utrechtse avondlucht en zette er muziek onder van Eefje de Visser.

Hoe komt het dat een groep vogels zo afgestemd met elkaar kan bewegen? Het lijkt alsof ze samen één lichaam vormen. In een boek over collectieve intelligentie las ik dat een zwerm vogels zo met elkaar kan vliegen door een klein aantal eenvoudige regels. Regels die genetisch ingebouwd zijn.

Deze regels sturen de onderlinge interactie aan:

  • een regel om in dezelfde richting bewegen
  • een regel voor samenhang
  • en een regel voor onderlinge afstand.

Wat de zwerm doet is dus geen bewuste samenwerking, maar een collectieve beweging. Dit alles doen zij zónder leider.

Collectieve beweging

Een manier om mensen zo’n collectieve beweging te laten ervaren, is een simpele loopoefening die ik regelmatig inzet in mijn trainingen Embodied Learning. Deze loopoefening laat grote groepen mensen ervaren hoe te bewegen als een geheel.

De enige regels die ik meegeef zijn:

  1. Je kunt lopen, rennen of stilstaan
  2. Ervaar bewust je eigen lichaam
  3. Wees je bewust van het sociale lichaam waarin je beweegt.

Vervolgens kunnen snelle en ingewikkelde bewegingspatronen ontstaan, zonder dat deelnemers ooit botsen.

De bevindingen zijn fascinerend. Soms hebben deelnemers individueel de ervaring dat ze de leider zijn, omdat de groep steeds de richting neemt die zij ook namen. Toch is er net als bij de vogels geen enkele leider. Het is de kracht van collectief bewegen met aandacht voor het geheel.

Is collectieve beweging een vorm van collectieve intelligentie?

Wendy Jansen e.a. publiceerden in 2016 hun boek Collectieve intelligentie, de uitdaging voor de organisatie van nu. Zij definiëren collectieve intelligentie als het vermogen van een collectief (een groep mensen, planten, cellen, micro-organismen en/of machines) om problemen op te lossen.

Collectieve intelligentie ontstaat in groepen mensen bij voldoende interactie en een korte ‘feedbackloop’, zodat deelnemers direct ervaren wat het effect is van hun gedrag. Andere wezenlijke voorwaarden voor het ontstaan van collectieve intelligentie zijn volgens de schrijvers dat de groep divers is samengesteld, dat iedereen meedoet en het een veilige omgeving is.

Collectieve intelligentie in de praktijk

De intelligentie van de groep kan worden ingezet om samen te leren of problemen op te lossen. Met behulp van een klein aantal gedragsregels die diversiteit, inclusiviteit en veiligheid bewaken, blijkt een groep al in staat om zinvolle gesprekken te voeren waaraan alle deelnemers een unieke bijdrage leveren. Zelfs binnen een complexe of stressvolle situatie. Een concreet voorbeeld daarvan vind je in deze blog over luistercirkels en collectieve intelligentie.

Een ander voorbeeld van collectieve intelligentie in de praktijk vind je in deze TED talk van Sugata Mitra over zelforganiserende leeromgevingen. Hij plaatste computers in afgelegen delen van de wereld en boekte spectaculaire leerresultaten bij groepen kinderen die niet bekend waren met computers, noch met de Engelse taal. Mitra zette onder andere Britse grootmoeders in voor de veiligheid: om de kinderen aan te moedigen!

Collectieve intelligentie aanspreken

Door de collectieve intelligentie aan te spreken, ontstaan dus oplossingen en leerervaringen die je eerst niet voor mogelijk had gehouden. Als trainer Embodied Learning leer ik leiders (trainers, leidinggevenden, coaches) om deze intelligentie bewust in te zetten.

Lichaamsbewustzijn is daarbij een essentieel instrument: bewustzijn van je eigen lichaam en het sociale lichaam van de groep. Het gaat erom dat je als leider in groepen de juiste plek inneemt. Niet groter of kleiner dan je bent. Gericht zijn op leiderschap waarin het niet draait om jou als leider, maar om de wijsheid van de groep waarmee je werkt.

Als je die authentieke en respectvolle plek inneemt, nodig je alle groepsleden uit om dat ook te doen. Dan hoef je niet alleen minder hard te werken als leider, maar zijn de resultaten rijker dan je kon bedenken. Wie weet ben je op den duur overbodig!

Meer lezen over collectieve intelligentie?

In mijn boek ‘Stevig staan in intense situaties’ lees je meer over het werken met collectieve intelligentie. Je kunt het bestellen via deze link. 

Lees mijn blog Holding Space voor Leiders en de blog Systemisch werk en Embodied Learning.

systemisch werken

Systemisch Werk en Embodied Learning

Foto: www.systemischmensenwerk.nl

Systemisch Werk maakt de collectieve wijsheid in een groep beschikbaar via fysieke waarnemingen. Wist je dat er nog meer manieren zijn om de collectieve wijsheid in groepen aan te spreken, die prachtig aansluiten op Systemisch Werk? Je lichaam is de sleutel.

Meer over Systemisch Werk en Embodied Learning lees je in mijn boek Stevig staan in intense situaties.

Systemisch werk en Embodied Learning

Jaren geleden ben ik uitgebreid opgeleid in Systemisch Werk. Ik ben getraind in zowel Familie-opstellingen als Organisatieopstellingen bij verschillende docenten. Het is één van de belangrijkste wortels van mijn werk.

Systemisch Werk heeft me geholpen in mijn persoonlijke ontwikkeling en mijn werk als trainer en begeleider enorm beïnvloed. Het belangrijkste dat ik ervan heb geleerd is dat in elke groep een schat aan onbewuste kennis leeft. Die kennis is beschikbaar voor iedereen, mits de sfeer in de groep veilig en inclusief is. Het naar de oppervlakte brengen van die onbewuste kennis is een kernvaardigheid voor iedereen die groepen begeleid.

De collectieve intelligentie in een groep laten werken

In Opstellingengroepen heb ik ervaren welke magie ontstaat als iedereen aanwezig is vanuit dienstbaarheid aan het geheel. Het is ongelofelijk hoeveel diepgang dan ontstaat en welke leerervaringen mogelijk zijn. Er ontstaat meer wijsheid dan die van de begeleider of de individuele deelnemers. De collectieve intelligentie van de groep gaat werken, oplossingen en inzichten ontstaan moeiteloos.

Hoe kan je als begeleider van groepen die wijsheid aanspreken, ook als je geen opstellingen begeleidt? Dat lukt als je werkt vanuit de volgende 3 kernthema’s:

  1. Helemaal aanwezig zijn
  2. Luisteren naar jezelf en anderen, vanuit je lichaam
  3. Werken vanuit niet-weten 

Ten eerste: Helemaal aanwezig zijn (Embodied Presence)

Een kernvraag voor elke groepsbegeleider, of je nu trainer, teamcoach of leidinggevende bent, is: hoe kan je volledig en authentiek aanwezig zijn in groepen? Sensitief aanwezig zijn in elk moment, zodat je zuiver waarneemt wat er gebeurt in je groep? Dat kan als je je leiderschap volledig belichaamd. Ik noem dat Embodied Presence. Die kwaliteit van aanwezig zijn, is een fysieke ervaring. Je lichaam is het instrument waarmee je voelt of je op je plek bent. Het is ook het instrument waarmee je je plek inneemt, en dat kan je oefenen. Voorwaarde is dat je geest en lichaam gesynchroniseerd zijn: dat je geest geland is in je lichaam. Die kwaliteit van aanwezig zijn kan je trainen.

Ten tweede: Luisteren vanuit je lichaam (Embodied Listening)

Als begeleider wil je graag precies waarnemen wat er in je groepen gebeurt, zodat je adequaat kunt reageren. Zuiver waarnemen doe je met je lichaam, door al je zintuigen in te zetten. Niet alleen door te kijken wat er gebeurt, maar vooral ook door te luisteren en te voelen. Luisteren voorbij de woorden en voelen wat er gebeurt in je lichaam en het geheel van de groep. Die waarnemingen kan je vervolgens dienstbaar maken aan de groep, door erop te reageren. Soms door te vertellen wat je opmerkt, soms door te handelen. Diep luisteren is een fysieke ervaring die je kunt oefenen.

Ten derde: Werken vanuit niet-weten (Embodied Action)

Bert Hellinger, de grondlegger van Systemisch Werk, beschrijft dat je als opstellier werkt vanuit ‘het lege midden’: totaal open voor wat er speelt in het veld waarmee je werkt. Werken vanuit niet-weten, door niet te oordelen over jezelf, de deelnemers in de groep, en de wereld. Maar hoe doe je dat? Niet-weten is een houding die je kunt oefenen. Je kunt leren in je lichaam waar te nemen waar de groep heen beweegt en je begeleiding daarop baseren. Een voorwaarde daarvoor is dat je als leider functioneert vanuit je eigen midden. Dan ben je een kruispunt tussen alles wat er gebeurt. In je midden zijn betekent dat je alle kanten op kan. Je weet spontaan hoe je moet handelen. Ook dat is een fysieke ervaring waarin lichaam en geest samenvallen.

Collectieve intelligentie aanspreken door Embodied Learning

Als trainer, leidinggevende of coach kan je dus lerenom via jouw lichaamsbewustzijn de collectieve intelligentie van groepen aan te spreken. Door volledig aanwezig te zijn, te luisteren vanuit je lichaam en niet-weten toe te laten in je manier van werken. In tegenstelling tot je denken, kan je er onvoorwaardelijk op vertrouwen dat je lichaam precies weet wat op dit moment relevant is. Op basis daarvan kan je effectief handelen. Embodied Learning traint je lichaamsbewustzijn, zodat je het maximaal kan inzetten om collectieve intelligentie aan te spreken. Zo kan je ontspannen in plaats van hard werken.

Wil je hier actief mee aan de slag?

In het programma Embodied Learning leer je werken met de collectieve intelligentie van groepen.

Meer lezen? 

In mijn boek ‘Stevig staan in intense situaties‘ lees je meer over Systemisch Werk en Embodied Learning. 

sensitief leiderschap springhaan

Sensitief leiderschap: zet je gevoeligheid effectief in!

Regelmatig hoor ik van leiders dat ze last hebben van hun gevoeligheid. Ze willen graag leren om zich in het werk beter af te sluiten. Ik ben daar geen voorstander van. Hoe opener je bent, hoe beter indrukken kunnen doorstromen. Sensitief leiderschap is een goudmijn van informatie.

Te gevoelig? Benut het in je voordeel!

Ben jij iemand die energie lekt in drukke omgevingen? Die zichzelf verliest in sommige gesprekken en die regelmatig het gevoel heeft teveel indrukken te krijgen? Staan je antennes meestal wijd open? De kunst is om jezelf niet te verliezen in die informatie, maar helemaal aanwezig te blijven. Dat is de kern van sensitief leiderschap.

Door sensitiviteit je werk versterken

In mijn praktijk komen zowel mannelijke als vrouwelijke leiders die last hebben van hun eigen sensitiviteit. Zelf ben ik er ook zo één die veel waarneemt. Van die gevoeligheid heb ik mijn werk gemaakt. Ik leer leiders om hun sensitiviteit tot een krachtbron te maken.

Mijn ervaring is dat sensitiviteit je werk juist versterkt. Als je het maar op de juiste manier weet in te zetten. Open antennes geven waardevolle informatie. Als je tenminste leert om je er niet in te verliezen.

Je lichaam inzetten tijdens je werk

3 manieren om je lichaam in te zetten tijdens het werk

Je zit in vergadering, maar bent in gedachten nog bezig met de vorige bespreking. Of je praat met iemand en denkt ondertussen aan het volkoren brood dat je niet moet vergeten bij de supermarkt straks. Je werkt op je computer en ‘ping’ daar is weer een appje op je telefoon. Herkenbaar?

Lichaamsbewustzijn in de sluimerstand

Tijdens het werk zijn we een groot deel van de tijd afwezig. Je lichaam is er wel, maar je aandacht is ergens anders. Dat vermindert je focus, het vertroebelt je waarneming en het verhoogt de ervaren werkdruk. Bovendien mis je veel relevante informatie. Een gemiste kans. Je lichaam is een waardevolle bron van informatie. Zorg dat je het benut!

Hoe zet je je lichaam áán?

Als je helemaal aanwezig wil zijn, zet dan je lichaamsbewustzijn in. Dat is de sleutel naar optimaal functioneren. (Voel je je lichaam terwijl je deze blog zit te lezen?)

Je lichaam geeft informatie op 3 niveaus.

1. Je lichaam als stress-thermometer

Je lichaam zendt voortdurend signalen uit over je eigen welbevinden, je behoeften, je vitaliteit. De kunst is om tijdens het werken goed naar deze signalen te luisteren: nu is het tijd voor pauze, dit telefoongesprek komt ongelegen, contact met deze persoon geeft me energie.
Een deelnemer aan mijn leergang Embodied Learning formuleerde het als volgt: “Ik wil mijn stress-thermometer beter leren lezen”. Als je bewust bent van die thermometer kan je meer ontspannen en gefocust functioneren.

2. Je lichaam als kaart van je omgeving

Als je bewust ben van je lichaam kan je beter luisteren en meer waarnemen. Je hebt gedetailleerde informatie over je omgeving. Je weet: wat speelt hier echt, wat zit er in de weg, welke woorden of acties passen hier, wat is de volgende stap.
Een deelnemer aan mijn leergang vertelde na afloop: “Het lijkt wel of ik intelligenter ben, ik weet precies welke beslissingen ik moet nemen.”

3. Je lichaam als satellietschotel

Wat minder mensen weten: lichaamsbewustzijn nodigt de wijsheid in groepen uit. Met je aanwezigheid spreek je de collectieve intelligentie aan.
Je hebt ruimte voor verschillende perspectieven, zicht op wat er nodig is en intuïtieve kennis van de toekomst. Je impact is groter; de omgeving is meer geneigd met je mee te bewegen. Daardoor hoef je minder hard te werken.

Tijdens de leergang Embodied Learning leer je op alledrie de niveaus.

  • Over ontspannen en gefocust functioneren.
  • Over dieper luisteren en helder waarnemen, met doorbraken als gevolg.
  • Over minder hard werken doordat je de collectieve intelligentie aanspreekt en daarop vertrouwt.

Kennismaken met Embodied Learning?

collectieve intelligentie

Luistercirkels faciliteren collectieve intelligentie

– Interview met Paula Kolthoff van Embodied Learning

Luistercirkels faciliteren collectieve intelligentie. Ze zorgen voor verbinding en ontsluiten nieuwe oplossingen en ideeën. Paula Kolthoff, trainer, coach en expert belichaamd leren, vertelt in dit interview hoe deze werkwijze als interventie bij complexe of innovatieve processen binnen organisaties tot verrassende resultaten leidt.

Interview door Petra Hiemstra, www.haagsehoogvliegers.nl, 28 september 2018.

Luistercirkels faciliteren collectieve intelligentie? Vertel!

Een luistercirkel is een groep van maximaal 12 personen die bij elkaar komen om gedurende een uur naar elkaar te luisteren aan de hand van een concrete vraag of thema. In deze fase luisteren alle groepsleden naar elkaar en vindt er geen discussie plaats. Dat kan kan eventueel in een volgende fase. De cirkel wordt gefaciliteerd door een begeleider, die ik ‘facilitator’ noem. Meestal spreken en luisteren groepen naar elkaar in meerdere rondes. De eerste cirkel begint dan met een korte inleiding waarin de bedoeling en de werkwijze wordt uitgelegd. Het luisteren naar elkaar in luistercirkels is een vrij gestructureerd proces. Van tevoren spreek je met elkaar een aantal simpele basisregels af. Bijvoorbeeld dat iedereen spreekt vanuit eigen ervaring, niet om elkaar te overtuigen. Dat iedereen het bij de essentie houdt, zodat alle deelnemers tijd hebben om te spreken. En we maken afspraken over vertrouwelijkheid.

Het mooie van een cirkel is dat iedereen gelijk is, niemand heeft een aparte positie. Iedereen komt aan het woord, ook mensen die niet zo vanzelfsprekend het woord nemen. De deelnemers zitten er elk met hun eigen perspectief, wijsheid, kennis, vanuit hun eigen achtergrond en netwerk. Die verschillen zijn zo waardevol! De cirkel maakt het mogelijk om al die rijkdom te benutten.

Wat is jouw rol als facilitator?

Als facilitator begeleid ik groepen mensen om diep naar zichzelf en anderen te luisteren. De vraagstelling is afhankelijk van het doel. Het gaat om het voeren van het echte gesprek. In veranderprocessen kan ik bijvoorbeeld deelnemers uitnodigen om te vertellen wat er ècht in ze om gaat. Waar ze energie van krijgen, waar ze tegenop zien of waar ze bang voor zijn. Dat moet soms van ‘diep’ komen. Voor veel mensen is het spannend om te vertellen wat ze echt belangrijk vinden, of waar ze zich zorgen over maken. In sommige cirkels komt pijn naar boven, bijvoorbeeld na een fusie. Als daarnaar geluisterd wordt, ontstaat er vanzelf ruimte voor de toekomst. Luisteren is een vorm van erkenning. Het brengt verbinding en beweging. Vaak wordt er in de cirkels ook enorm gelachen. Luistercirkels zijn een bron van ontspanning, energie en nieuwe oplossingen.

Soms is het doel van een cirkel verwerking en het maken van een nieuwe start na een verandering, zoals een fusie of een crisis. Dan werken we met vragen als: “ Wat heb jij meegemaakt? Waar rouw je om? ” “ Wat wil je behouden?” Wat is voor jou de winst in de nieuwe situatie?”. Bij innovatieve processen, ligt de nadruk vooral op het genereren van ideeën. Dan gaat het om vragen als: “Welke suggesties heb jij om de situatie te verbeteren? Wat vind jij dat er moet veranderen? En: wat wil jij bijdragen?”

Je kunt een cirkel ook goed inzetten bij het maken van beslissingen waaraan iedereen een bijdrage levert.

Ik grijp zo min mogelijk in. Als facilitator heb je een voorbeeldfunctie door de manier waarop je luistert. Ik luister of iedereen aan het woord komt, nodig zwijgzame mensen uit om het woord te nemen, merk op of iemand meer spreektijd nodig heeft. Essentieel is om in balans te blijven op lastige momenten, bijvoorbeeld wanneer emoties hoog oplopen.

Wanneer dat nodig is, herinner ik de deelnemers aan een aantal basisprincipes. Denk aan gedeelde verantwoordelijkheid voor het scheppen van een veilige luisterruimte. Het belangrijkste wat ik als facilitator kan bijdragen, is het bewaken van die ruimte.

Als we binnen een organisatie meerdere groepen tegelijkertijd faciliteren, bespreken we de luistercirkels na in de groep van facilitators. Zo krijgen we overzicht over de reis die de groepen doormaken: wat zijn overeenkomsten, wat zijn verschillen, waar liggen kansen. We bespreken wat een volgende stap zou kunnen zijn, wat zinvolle vragen zijn om mee te werken. En we leren van elkaar.

De ontwikkeling in de cirkels wordt – met toestemming van de groepen – geschetst aan het kernteam van de organisatie, dat verantwoordelijk is voor het veranderingsproces als geheel.

Diep luisteren – hoe kijk jij daarnaar?

Diep luisteren is een kwaliteit van luisteren die ieder mens in huis heeft. Maar de meesten van ons zijn er niet in getraind. Gesprekken gaan gewoonlijk over het bevestigen van je persoonlijke mening, hoe subtiel ook. Diep luisteren is wezenlijk anders. Als luisteraar ben je met volle aandacht aanwezig bij de spreker, terwijl je tegelijk opmerkt wat er in jezelf om gaat. Je kan pas werkelijk horen wat iemand zegt als je tijdelijk je eigen mening, associaties en gedachten parkeert. Het opschorten van je eigen mening geeft de mogelijkheid om open te staan voor nieuwe perspectieven. Luisteren creëert een leerervaring.

Bij diep luisteren hoort waarachtig spreken: je luistert naar binnen wat je werkelijk wilt zeggen. Je spreekt uit wat waar is voor jou op dit moment. Daar is moed voor nodig. Een luistercirkel is een groep moedige mensen. Daarom is veiligheid zo belangrijk.

Vertraging is een essentieel ingrediënt voor een luistercirkel. Aanwezig zijn zonder haast. Ruimte laten tussen verschillende sprekers. Dan kan je goed waarnemen wat er in jezelf omgaat, horen wat de spreker zegt en opmerken wat er leeft in de cirkel, van moment tot moment.

Hoe vertraag je een luistercirkel?

Luisteren is natuurlijk zo oud als de wereld. Er zijn verschillende culturen waarin de kunst van het luisteren verregaand is ontwikkeld. De Inuït hebben een traditie om in een kring bij elkaar te zitten en in stilte besluiten te nemen. In Afrikaanse landen wordt de luistercirkel ook ingezet om de wijsheid in de groep te benutten. Deze mentaliteit komt voort uit Ubuntu, de Afrikaanse levenshouding die ervan uitgaat dat jouw waarde als individu is wat je bijdraagt aan de gemeenschap. Indianen gebruiken een ‘talking stick’ om rust in te bouwen in een groep luisteraars. Dit is een item dat in het midden van de cirkel ligt weer en dat je pakt als je wilt spreken en teruglegt als je uitgesproken bent. Daarna mag iemand anders hem pakken. Dit is één van de technieken die een groep helpt vertragen. De Quakers hebben rituelen waarin stilte en luisteren een rol spelen bij het nemen van gezamenlijke besluiten. Luistercirkels zijn dus een beproefd middel om de intelligentie die in een groep aanwezig is te vieren en in te zetten.

Er zijn zoveel werkvormen mogelijk in een luistercirkel: er zijn contemplatieve werkvormen, je kan werken met stilte, met speeddates, met sociocratische besluitvorming.

Waarom is diep luisteren belangrijk voor hedendaagse organisaties?

Een mooie vraag! In een tijd die zo complex is als de onze moeten we samenwerken om tot inzichten en oplossingen te komen. Luistercirkels zijn een gezamenlijk onderzoek naar meer inzicht en duidelijkheid. Diversiteit is het uitgangspunt, gezamenlijk eigenaarschap. Uit die collectieve wijsheid ontstaan wederzijds respect, verrassende impulsen, en best denkbare oplossingen voor ingewikkelde vraagstukken. Diep luisteren leidt tot collectief leiderschap.

Luisteren wordt door hedendaagse leiders zoals Scharmer, Laloux en Wheatley beschouwd als een wezenlijk kenmerk van de moderne leider. Waarachtige leiders stimuleren een luistercultuur, een inclusieve cultuur waarin alle stemmen in de organisatie worden gehoord, ook de afwijkende stemmen.

Jij bent trainer Embodied Learning en je traint leiders om leiderschap te versterken door lichaamsbewustzijn. Hoe helpt lichaamsbewustzijn bij diep luisteren?

Lichaamsbewustzijn is heel relevant bij diep luisteren. Werkelijk luisteren doe je namelijk met je hele lichaam. Een aandachtige luisteraar luistert niet alleen met zijn of haar oren, maar ook met hart en buik. Heb je weleens gemerkt dat je beter luistert als je met iemand wandelt? Eigenlijk jammer dat zoveel besprekingen zittend worden gevoerd!

Ik stimuleer facilitators om luistercirkels te starten met een ontspanningsoefening van een paar minuten. Dat maakt een groot verschil in de luisterkwaliteit van een cirkel. Deelnemers merken dat ook op. Zo’n oefening helpt om te luisteren vanuit volledige aandacht en concentratie. Als de aandacht in een cirkel afdwaalt of de emoties hoog oplopen nodig ik de deelnemers uit om met de aandacht naar het lichaam te gaan. Door even naar jezelf te luisteren ben je daarna weer beschikbaar om te luisteren naar het geheel.

Facilitators kunnen lichaamsbewustzijn inzetten om zelf optimaal aanwezig te zijn in de cirkel. Bewust ademen helpt bijvoorbeeld om informatie in te nemen en weer los te laten. Op die manier kan je fris blijven waarnemen wat er gebeurt, ook als de situatie ingewikkeld is. Je kan je kwaliteit van luisteren trouwens levenslang trainen en verdiepen.

Hoe wil jij luistercirkels verder inzetten om de collectieve intelligentie te faciliteren?

Ik zet me in voor ontwikkelingsprocessen waarbij de wijsheid van de groep wordt gewaardeerd en ingezet. Er is zoveel intelligentie in organisaties die nog niet wordt benut! Luistercirkels zijn toepasbaar bij alle veranderingsprocessen waar het van belang is om collectieve intelligentie aan te spreken. Je kan daarbij denken aan een transitie naar zelfsturing, aan nieuwe complexe ontwikkelingen in een organisatie, of het nemen van breed gedragen besluiten.

Afgelopen zomer heb ik bijvoorbeeld luistercirkels begeleid voor een internationale organisatie in een leiderschapscrisis. Prachtig werk omdat  boosheid, verwarring en teleurstelling transformeerden in nieuwe, frisse ideeen over de toekomst van de organisatie. Het ontwikkelen van een luistercultuur is essentieel voor organisaties op zoek naar wezenlijke vernieuwing.

Paula Kolthoff (1964) werkt sinds ruim 25 jaar als trainer, adviseur en coach. Haar missie is om leiderschap te versterken door lichaamsbewustzijn. Ze laat individuen en organisaties ervaren dat leiderschap verdiept en versterkt als je de wijsheid van je lichaam laten spreken. Lichaamsgericht luisteren is het hart van haar werk. Vanuit haar bedrijf helpt ze individuen en organisaties beter naar zichzelf en naar elkaar te luisteren. Meer informatie over haar werk vind je op haar website: www.embodiedlearning.nl

Kennismaken met Embodied Learning?

Meer lezen? Literatuur:

  • Baldwin, C. & Rogers, R. (2010). The Circle Way: A Leader in Every Chair. Berret-Koehler Publishers
  • Bohm, D. (2018). Over dialoog. Helder denken en communiceren. Uitgeverij Ten Have.
  • Laloux, F. (2015). Reinventing Organizations – Nederlandse editie. Uitgeverij Lannoo-Campus.
  • Scharmer, O. (2018). The Essentials Of TheoryU. Core Principles and Applications. Berret-Koehler Publishers.
  • Wheatly, M. (2017). Who Do We Choose To Be? Berret-Koehler Publishers.
  • Zimmermann, J & Coyle, V. (2009). The Way of Council. Bramble Books.
voorbereiden op topprestatie

Een topprestatie neerzetten

Wil jij in je werk een topprestatie neerzetten? 

Twee deelnemers aan mijn programma Embodied Learning trainen voor een marathon.

De ene persoon vertelt dat hij traint volgens een loopschema dat hij steeds bijstelt. Daarnaast werkt hij op verschillende andere manieren aan zijn conditie. Behalve een personal coach, heeft hij een team helpers om zich heen. Hij slikt een aantal supplementen en loopt in een professionele uitrusting. De marathon ziet hij als een belangrijke prestatie die zijn leven glans geeft. Hij vertelt dat hij na afloop van het evenement een paar dagen moet bijkomen.

De ander zegt dat hij een enkele keren per week traint. Steeds volgens een eenvoudig schema met relatief korte afstanden. Op die manier heeft hij naast het werk en de trainingsavonden nog tijd voor zijn gezin. Hij slikt geen supplementen, maar eet gevarieerd en draagt er zorg voor om op gewicht te blijven. Sinds hij op deze manier traint hoeft hij nauwelijks bij te komen. Hij loopt met plezier en de dag na de marathon heeft hij eigenlijk alweer zin om te trainen.

Hoe zet jij topprestaties neer? 

Zo verschillend gaan mensen om met een grote uitdaging! Hoe doe jij dat? Check het aan de hand van de onderstaande vragen.

  • Hoe bereid jij je voor op een belangrijke gebeurtenis?
  • Hoe zorg jij voor je energie als je een topprestatie moet leveren?
  • Stel jij je planning regelmatig bij?
  • Trek je de kar alleen of doe je het samen?
  • Hoe blijf je fysiek in conditie?
  • Hoe is de balans tussen werk- en privé-tijd?
  • En hoe lang moet je bijkomen na afloop?

Leuk om in dit verband te lezen is het artikel van Abelkader Benali met als titel: Wie wil rennen moet leren uitrusten.

Wil jij leren om je energie beter te beheren?

Een luistercultuur ontwikkelen

Een luistercultuur ontwikkelen

“Zwijgen leren we pas in de loop van ons leven; spreken leren wij al eerder”- Lao Tse

Luisteren is essentieel voor de duurzame ontwikkeling van organisaties. Horen wat er werkelijk speelt en waar de situatie heen wil. Toch is werkelijk luisteren zeldzaam. Hoe draag jij bij aan de luistercultuur in je werkomgeving? 3 manieren om een luistercultuur in je organisatie te ontwikkelen.

Luisteren schept een leeromgeving

Het ontwikkelen van een luistercultuur is in de eerste plaats een kwestie van bewustwording. Als mensen in een organisatie zich bewust worden van hun luistergedrag, ontstaat de keuze om werkelijk te luisteren. Luisteren schept een situatie waarin je elkaar kan ontmoeten en van elkaar kunt leren, waarin conflicten worden voorkomen en oplossingen vanzelf ontstaan.

Luisteren versterkt meerstemmigheid

Embodied Learning kent verschillende werkvormen die bijdragen aan een verbeterde luistercultuur. Sommige zijn gebaseerd op gespreksvormen en het stellen van vragen, andere op eenvoudige bewegingsoefeningen. Al deze werkvormen zijn gericht op het versterken van de meerstemmigheid in de organisatie. Hoe meer stemmen worden gehoord, des te meer wijsheid komt naar boven. Om met Kenneth Blanchard te spreken: “None of us is as smart as all of us.”

Zo draag je bij aan een luistercultuur:

1. door vragen stellen

Luisteren kan je oefenen door het stellen van vragen in plaats van het geven van antwoorden. Vragen die voortkomen uit een onderzoekende houding. Bijvoorbeeld:

  • Hoe wordt in dit overleg/ons team/onze organisatie geluisterd?
  • Wat zijn kenmerken van onze luistercultuur?
  • Hoe willen we naar elkaar luisteren?

 2. door niet-weten

Luisteren vraagt om een houding van niet-weten, oprechte nieuwsgierigheid. Je eigen oordelen opmerken en parkeren. Volledig aanwezig zijn, met al je aandacht. Niet-weten is een houding die je kunt leren. Je lichaam is daarbij een anker. Door bewustzijn van je lichaam oefen je om met je aandacht nergens anders te zijn dan in de huidige situatie. Zo inspireer je anderen om ook helemaal aanwezig te zijn.

3. door stilvallen

Luisteren vraagt om vertraging, onthijgen, stilvallen. Stilte kan je bewust inzetten, ook in moeilijke situaties. Je kunt bijvoorbeeld een overleg of een gesprek laten stilvallen om te ervaren hoe de situatie zich ontvouwt. Door de deelnemers te vragen even niet te praten maar de situatie te ervaren. Zo ontstaan oplossingen zonder hard te werken.

Leiderschap door luisteren

Een schitterend voorbeeld van hoe je als leider een creatief proces begeleidt door diep te luisteren vind je in dit filmpje van Otto Scharmer.

Wil jij als leidinggevende, trainer of coach bijdragen aan een luistercultuur?

In het programma Embodied Learning is dat een centraal thema.

Lees ook mijn blog over luisteren in lastige situaties.

werken met embodied feedback

Embodied Feedback verrast en inspireert

Feedback geven en ontvangen zijn essentiële vaardigheden voor elke begeleider. Als je je lichaam leert inzetten bij het geven van feedback geeft dat waardevolle informatie. In Embodied Learning werken we met wat ik noem: ‘Embodied Feedback’. Dit is een manier van feedback geven die gebaseerd is op waarnemen zonder oordeel. Vaak spiegel je iets terug waar de ander zich niet bewust van was, waardoor de mogelijkheid ontstaat om te leren. 

Feedback is altijd subjectief

Het instrument voor het geven van feedback is je eigen, subjectieve waarneming. We zijn al snel geneigd te denken dat onze beleving de waarheid is, maar in feite is die heel subjectief. Misschien ken je de Ladder of Inference, een model dat door organisatiepsycholoog Chris Argyris is ontwikkeld om duidelijk te maken hoe subjectief onze waarneming eigenlijk is. De methode is onder meer gebruikt door Peter Senge in het boek The Fifth Discipline. Het model maakt duidelijk hoe onze overtuigingen en acties ontstaan op basis van selectieve waarneming.

Je kunt leren om vanuit een meer open houding je overtuigingen en acties op te bouwen.

Wat is Embodied Feedback?

Het is een manier om feedback te geven met inbegrip van deze subjectiviteit.

Een voorbeeld. Als je gaat staan met je armen schuin naar boven, zou de ene waarnemer kunnen denken dat je een boom nadoet, de volgende meent dat je blijdschap uitdrukt, weer een ander denkt dat je je uitrekt. Dit soort interpretaties zijn als feedback niet relevant. Toch is juist dát het soort feedback dat we elkaar vaak geven in werksituaties: ‘Ik merk dat je de laatste tijd minder gemotiveerd bent, vind jij dit werk eigenlijk wel leuk?’ Je geeft een interpretatie van iemands gedrag vanuit jouw subjectieve ervaring. Maar het zou ook zo maar kunnen dat deze persoon thuis een langdurig ziek kind heeft.

Dit versta ik onder Embodied Feedback:

1. Vertel wat je letterlijk waarneemt, zonder oordeel: ‘Ik zag dat je armen schuin naar boven gericht waren’. ‘Je had een lach op je gezicht terwijl je in die houding stond.’ ‘ Het viel me op dat je meer op je linkerbeen stond dan op je rechterbeen’.

2. Vertel wat je waarneemt in je eigen lichaam.
Bijvoorbeeld: ‘Ik kreeg kippenvel toen jij in die houding ging staan’ of ‘Ik kreeg de neiging om naar achteren te leunen’ , ‘Ik kreeg een glimlach op mijn gezicht.’

Embodied Feedback in 5 stappen:

  1. Vergeet alles wat je denkt te weten over feedback geven
  2. Maak contact met je intentie om de situatie/groep/persoon te verrijken (niet om het beter te weten!)
  3. Heb de moed om je kwetsbaar op te stellen – feedback is een kwetsbare situatie voor zowel gever als ontvanger
  4. Wees in contact met je lichaamsbewustzijn en zet je zintuigen wagenwijd open: wat neem je waar?
  5. Vertel wat je waarneemt, spreek alleen vanuit de ik-positie, in het besef dat je waarnemingen subjectief zijn

Embodied Feedback is overigens niet bedoeld als vervanging van gewone feedback. Als iemand iets doet waar je last van hebt of waar je blij mee bent, spreek diegene dan alsjeblieft gewoon aan. Gytha Heins deed een onderzoek naar aanspreekgedrag in organisaties en schreef er een leuk boek over: Aanspreken? Gewoon doen!

Embodied Feedback en collectieve intelligentie

In mijn workshops werk ik regelmatig met theateroefeningen. Na afloop geven de deelnemers elkaar Embodied Feedback: iedereen vertelt zijn/haar subjectieve, fysieke waarneming. Zo komen alle facetten van de diamant op een respectvolle manier in beeld. De collectieve intelligentie van de groep wordt voelbaar.  Dat zorgt voor ontroerende en verrassende leermomenten. In deze blog lees je meer over de kracht van collectieve intelligentie bij de begeleiding van groepen.

  • Spiegelen brengt beweging

Embodied Feedback kan je inzetten om te spiegelen zonder oordeel, bijvoorbeeld:

  • als je iemand coacht: ‘Het valt me op dat je voorhoofd gefronst is’, of ‘Ik zie dat je adem snel is’
  • in een teamoverleg: ‘Ik zie dat we allemaal achteruit leunen’ of ‘Ik heb energie gekregen van dit overleg’
  • als begeleider van groepen: om de collectieve wijsheid in de groep aan te spreken

Vaak is spiegelen voldoende om een situatie in beweging te brengen!

Meer Leren over Embodied Feedback?

creatief leiderschap

Creatief leiderschap

“Leadership is about creating new realities” – Peter Senge

Voorspelbaarheid is verleden tijd

Mijn buurmeisje van 7 zei laatst op een samenzweerderige toon tegen mij: ‘ik kan het verleden voorspellen.” Ze heeft gelijk: de toekomst is onvoorspelbaar. We leven in een complexe wereld, met nieuwe vraagstukken. Oplossingen voor dergelijke vraagstukken zijn onvindbaar in een boek of op internet. Die komen voort uit creatieve samenwerking tussen verschillende disciplines. Dat is waar je daadwerkelijk nieuwe verbindingen legt.

Creatieve verbindingen leggen

Voor het leggen van onverwachte verbindingen heb je verschillende vormen van intelligentie nodig. Intelligentie is divers en dynamisch. We denken in woorden, maar ook visueel, auditief en kinestethisch. Het brein is niet verdeeld in compartimenten zoals ons onderwijs dat doet. We kunnen leren door te lezen en te luisteren, maar ook door te zingen, toneel te spelen, te dansen of te tekenen. Daarmee voed je je vermogen tot creativiteit. Creativiteit kan je onder andere ontwikkelen door kunst te maken of kunst te kijken.

“Some painters transform the sun into a yellow spot, others transform a yellow spot into the sun” – Picasso

Vragen oproepen

Kunst is niet alleen uiting van creativiteit, maar ook een bron ervan. Een goed kunstwerk is geen antwoord maar roept vragen op. De open ruimte van een vraag geeft de gelegenheid om onverwachte verbanden te leggen. Mondriaan zei: “kunst wil niets tonen, maar de vraag oproepen”. Een gedicht is mooi als het ruimte openlaat voor eigen interpretatie. Zoals het gedicht van Rutger Kopland dat eindigt met de prachtige zin: “Geef mij maar een vraag en geen antwoord”.

“Art is the lie that enables us to realize the truth” – Picasso

Leren met het hoofd

Maar op veel plekken wordt leren nog altijd beperkt tot het geven van antwoorden. Ons onderwijs is een verouderd systeem waarin de waarde van academisch denken zwaar wordt overschat. Het is ontstaan ten behoeve van het industriële tijdperk en soms lijkt het alsof we daar nog steeds in vast zitten. Kijk hier naar een vlammend en geestig pleidooi van Ken Robinson voor meer creativiteit in onderwijs, zodat we met elkaar een nieuwe werkelijkheid scheppen.

“All children are artists. The problem is how to remain an artist once they grow up” -Picasso

De leider als kunstenaar

Leiderschap gaat over het scheppen van nieuwe realiteiten. Een goede leider is een kunstenaar, die nieuwe verbanden legt: zij/hij verenigt tegenstellingen, kan omgaan met dilemma’s, raakt geïnspireerd door chaos, durft besluiten te nemen die niet voor de hand liggen. Een voorbeeld van dergelijk leiderschap was dat van Eberhard van der Laan, die Amsterdam bestuurde door zowel zachtmoedig, als krachtdadig en onverwacht op te treden. Kijk naar dit verrassende interview met hem.

Gewetensvraag

Educatie en creativiteit expert Ken Robinson stelt in zijn Ted Talk dat de meeste hoogleraren hun lichaam beschouwen als het instrument dat ze naar de volgende vergadering brengt. Is dat herkenbaar voor jou? Of ben jij in staat je lichaam in te zetten als bron van creatieve ideeën?!

Wil je leren om je lichaam in te zetten als instrument voor creatief leiderschap?

Lichaamsgericht luisteren loont voor leiders

– Interview met Paula Kolthoff

Leren luisteren naar je lichaam is een relatief onbekende maar zeer effectieve manier om persoonlijk en zakelijk leiderschap te versterken.

Lichaamsgericht luisteren loont

Mijn werk is het versterken van persoonlijk leiderschap. Hedendaagse leiders staan voor zulke complexe uitdagingen. Ze voelen dat er ècht iets fundamenteel moet veranderen in de manier waarop we omgaan met onszelf en onze omgeving. Leiders worden in deze tijd uitgedaagd om hun persoonlijke beperkingen te overstijgen en te gaan werken vanuit hun hele persoon. Dat betekent leiding geven aan zichzelf en anderen vanuit hoofd, hart èn buik. Werken vanuit het hoofd is voor de meesten heel bekend, maar het hart en de buik dáár gaat Embodied Learning over.

Het lichaam is een ongelofelijk rijke bron van informatie, het draagt kennis en weten in zich, die de meeste mensen nog niet benutten. Leren luisteren naar je lichaam is een relatief onbekende maar zeer effectieve manier om persoonlijk en zakelijk leiderschap te versterken. Dat is de reden dat ik nu train, coach en luister onder de naam Embodied Learning. Het hart van mijn trainingsprogramma Embodied Learning is wat mij betreft lichaamsgericht luisteren. Ik noem dat ‘Embodied Listening’, luisteren met je hele lichaam.

Paula Kolthoff (1964) werkt sinds ruim 25 jaar als trainer, adviseur en coach. Haar missie is om leiderschap te versterken door lichaamsbewustzijn.  Zij noemt haar werk Embodied Learning: www.embodiedlearning.nl. Lichaamsgericht luisteren is het hart van haar werk. Vanuit haar bedrijf helpt ze individuen en organisaties om beter naar zichzelf en naar elkaar te luisteren. Ze laat individuen en organisaties ervaren dat leiderschap verdiept en versterkt wordt als je de wijsheid van je lichaam laten spreken.

Door Petra Hiemstra, 4 september 2017, www.haagsehoogvliegers.nl

Dit interview maakt deel uit van een serie van 16 portretten waarin hoogvliegers vanuit hun eigen praktijk vertellen over hun visie op liefdevol leiderschap en de rol van grootluisteren daarbinnen.

Hoe ontwikkel je lichaamsbewustzijn?

Dat doe je door alle antennes open te zetten. Dat zijn niet alleen de antennes van je oren. Dat zijn ook alle andere voelsprieten in je lichaam. Eigenlijk werk ik met drie ‘lichamen’:

De drie lichamen van leiderschap (Social Presencing Theater)

  1. Het persoonlijke lichaam, van waaruit we waarnemen en ervaren. Vragen die op dit niveau relevant zijn, zijn bijvoorbeeld: Waar gaat je aandacht naar uit, terwijl je luistert? Kun je terwijl je luistert, de steun van de stoel waarop je zit voelen, ben je je bewust van je ademhaling, van je houding, is die open of gesloten?
  2. Het sociale lichaam van de groepen waarin je verkeert. We bevinden ons iedere dag in allerlei grotere en kleinere sociale lichamen. In je gezin, op je werk, je sportvereniging, op het schoolplein of in de supermarkt beweeg je je in een ‘sociaal lichaam’, met eigen dynamieken, gewoontes, mogelijkheden en beperkingen.
  3. Het ‘lichaam’ van de aarde. Met ons persoonlijke lichaam en als deel van verschillende sociale lichamen zijn we aanwezig op het ‘lichaam’ van de aarde dat ons draagt, voedt en op allerlei manieren bewust of onbewust beïnvloedt.

De notie van de drie lichamen komt uit Social Presencing Theater. Dat is een lichaamsgerichte methode voor leiderschapsontwikkeling die is vorm gegeven door de choreograaf Arawana Hayashi, samen met Otto Scharmer van Theorie U. In dit blog kan je meer lezen over deze methode, die een belangrijke pijler is van Embodied learning.

Sensitiviteit voor systemen

Het gaat erom gevoel te krijgen voor je eigen lichaam en de context waarin je je beweegt. Sensitief worden voor de systemen waarin we werken, hoe zij op ons inwerken en voor de ruimte die we hebben om die systemen te veranderen. Deelnemers aan mijn trainingen leer ik om te ervaren: Hoe beweeg ik me in sociale netwerken? Ben ik een initiator, een volger of meer een observator? Welke dynamiek is of ontstaat er? Wat gebeurt er op dit moment? En wat gebeurt er in de marges? Ik vraag bijvoorbeeld aan mijn deelnemers: “ Kun je, terwijl je aan het werk bent, je tegelijkertijd bewust zijn dat je deel bent van de stad waarin je werkt?

De kracht van stilte

Luisteren is een basisvaardigheid voor een leider. En luisteren heeft een voorbeeldwerking. Eén goede luisteraar in een gezelschap, heeft een positieve invloed op het geheel. Een goed luisteraar inspireert anderen om ook te luisteren. Dirigenten doen vaak schitterende uitspraken over luisteren.

In de NRC zei Jaap van Zweden onlangs het volgende: ‘Wie wil dirigeren, moet bereid zijn een lange weg af te leggen, en niet vervuld zijn van zichzelf, maar van de muziek. ‘Het werkt pas als een buitenstaander voelt dat er noten door dat lichaam stromen. Echte magie kan ontstaan als een orkest die eigenschap herkent. In zo’n geval houden dirigenten op om dirigenten te zijn, dan worden ze de muziek zelf. Dat kost vele jaren van noeste arbeid. En dan nog zijn er geen garanties.’

Dirigent Benjamin Zander is ook zo’n prachtig voorbeeld van een meester-luisteraar. In deze Ted-talk vertelt hij over de de transformatieve kracht van luisteren naar klassieke muziek.

Stiltes spreken

Muziek is voor mij een voedingsbron om me aan op te laden. Toots Tielemans zei ooit: ‘De muziek zit niet in de noten, maar in de stilte ertussen.’ Door het vele luisteren naar en bewegen op muziek heb ik geleerd over de kracht van de stilte. Stiltes spreken. Door te luisteren leer je verschillende soorten en kwaliteiten kennen van stiltes in groepen. Stiltes kunnen zo verschillend zijn! Er zijn stiltes van verbazing, opluchting, verwarring, verbijstering, betovering… Stiltes bieden ruimte om innerlijk onderzoek te doen: wat gebeurt hier eigenlijk? Stilte is voor mij een bron van inspiratie. Net zoals Japans bloemschikken dat is.

Ikebana

Misschien houd ik daarom wel zo van Ikebana. Daarin speelt stilte een grote rol. Bij deze vorm van bloemschikken gaat het niet zozeer om de bloemen, maar om de ruimte daartussen en er omheen.  Een goed bloemstuk weerspiegelt de seizoenen en de sfeer op dat moment. Ikebana helpt me om al mijn zintuigen in te zetten, in elkaar over te laten lopen en elkaar te laten versterken.

Om me helemaal op te laden ga ik regelmatig op retraite. Het is voor mij vanzelfsprekend om me jaarlijks enkele weken terug te trekken. Dat is tijd om al mijn zintuigen open te zetten en te oefenen om helemaal aanwezig te zijn.

Echt aanwezig zijn schept een optimale leeromgeving

De basis van leiderschap is ‘er helemaal zijn’. Dat Zijn omvat de dimensies van je eigen lichaam, de groep waarin je je beweegt en de ruimte er om heen.

In mijn groepen merk ik de enorme impact van aandachtig aanwezig zijn. Als een groep mensen bereid is om met volledige aandacht aanwezig te zijn bij zichzelf, elkaar en de ruimte die hen omvat, dan gebeurt er iets met het leervermogen van de groep. Dan ontstaat een optimale leeromgeving.

Je eigen lichaam kun je zien als het anker voor aanwezigheid. Eenvoudige zaken waarmee je kunt checken of je volledig aanwezig bent, zijn bijvoorbeeld: de steun van de stoel voelen waarop je zit, je voeten voelen op de grond, checken of je hoofd, hart en buik helemaal open zijn. Helemaal aanwezig zijn kan alleen met volledig bewustzijn van je eigen lichaam.

Zintuigen als poort voor leiderschap

In mijn werk onderzoek ik permanent hoe de zintuigen functioneren als een poort waardoor je leiderschap kan versterken. Daarbij gaat het om alle vormen van zintuiglijk waarnemen: kijken, ruiken, voelen, proeven en luisteren. Wat mij trof, is dat Otto Scharmer in zijn Theorie U zo duidelijk maakt dat luisteren zowel de belangrijkste, als de meest onderschatte leiderschapsvaardigheid is. En dat er in organisaties zoveel mis gaat door dis-connectie, door niet-luisteren en door een gebrek aan vragen stellen.

Margaret Wheatley zegt dat luisteren mensen dichter bij elkaar brengt: ‘Listening moves us closer. Its helps us become more whole, more healthy. Not listening creates fragmentation, and fragmentation is the root of all suffering.’

Vertragen versnelt

Wat er lastig is aan luisteren? Luisteren werkt vertragend. Dat vinden mensen soms heel irritant. Maar door te vertragen kun je vaak sneller tot oplossingen komen. Vertragen moet je durven. Mijn vraag aan coachees, teams en leiders is: durf je in die open ruimte te stappen?

Het mooie van luisteren is dat je het je leven lang kunt oefenen. Dan ontdek je dat er verschillende niveaus van luisteren zijn.

De 4 luisterniveaus van Otto Scharmer (Theorie U)

Scharmer onderscheidt 4 luisterniveau ’s. Luisteren ziet hij als de oorzaak van alle dis-connectie en van falend leiderschap. Hij ziet het ook als de bron van goed leiderschap. Het eerste niveau van Luisteren noemt hij ‘downloading’. Hiermee bedoelt hij het luisteren vanuit gewoonte. Eigenlijk bevestigt deze vorm van luisteren wat je al weet. Je luistert vanuit de beperktheid van je eigen projecties. Niveau twee noemt hij ‘factual listening’: je kunt al luisterend op zoek zijn naar feiten die afwijken of nog ontbreken in je wereldbeeld.  Dit is het soort luisteren dat je bijvoorbeeld inzet als je een nieuwe computer gaat kopen en deze vergelijkt met je oude. Het 3e niveau is ‘empathisch’ luisteren. Hier luister je met een open hart:  je ervaart een situatie vanuit de beleving en context van de ander. Het is het luisterniveau dat je bijvoorbeeld toepast wanneer een vriend je vertelt dat zijn vader is overleden. Het 4e en laatste niveau noemt hij ‘generatief’ luisteren. Als je generatief luistert verbind je je met de ander op een dieper niveau, waardoor je allebei boven jezelf kan uitstijgen. Dit is een vorm van luisteren die bijdraagt aan werkelijke creativiteit en vernieuwing.  Een coach die zo kan luisteren, beluistert het hoogst haalbare potentieel bij de ander en helpt de coachee om dat te zien en te bereiken.  In organisaties kan deze luistervorm bijdragen om het potentieel tevoorschijn te brengen dat verborgen zit in complexe situaties.

De grote verdienste van Scharmer is dat hij luisteren wereldwijd onder de aandacht heeft gebracht bij leiders. Zijn leiderschapstrainingen op internet trekken tienduizenden mensen.

Liefdevolle leiders zien de potentie in elke situatie

Een liefdevol leider ziet de potentie in zichzelf, de ander en in de situatie waarin hij of zij zich bevindt. Een Liefdevol Leider kijkt niet naar wat er ontbreekt, maar wat er zou kunnen zijn. Dat bereik je door te luisteren achter de woorden: naar wat er werkelijk gezegd wordt, of naar wat er niet gezegd wordt.

Wanneer je als leider lichaamsgericht kunt luisteren verruimt dat je bewustzijn. Zo leer je om steeds opnieuw met een frisse blik te kijken naar jezelf, je collega of je team, de organisatie waarin je je beweegt en de wereld er omheen. Het vermogen om dienstbaar zijn aan het grotere geheel is volgens mij de grootste kwaliteit en kracht van liefdevol leiderschap.

In organisaties waar ik werk, ervaar ik dat de top vaak los staat van de realiteit. Er wordt niet of slecht geluisterd naar de werkvloer. Dan is het topmanagement bezig met het maken van plannen die niet verbonden zijn met de werkelijkheid van degenen die het werk doen, waardoor een bijna onoverbrugbare kloof ontstaat. Een manier om dat te voorkomen is door regelmatig te durven stil staan.

Ik stel soms de vraag: ‘wanneer is er voor het laatst echt goed geluisterd naar je in deze organisatie?’ Het is schokkend om te ervaren hoe vaak mensen in organisaties die ik begeleid, geen voorbeeld kunnen geven als antwoord op de laatste vraag.

Ode aan de pauze

‘Ik sta stil, en dat is een hele vooruitgang’ – Bertold Brecht

Luisteren heeft voor mij te maken met durven stilstaan. Gedurende een coachsessie, training of vergadering las ik regelmatig een pauzes in (lees hier Paula’s blog: Ode aan de pauze). Zo’n korte koffie, plas of stiltepauze helpt de deelnemers om zich af te vragen: wat is er nu gezegd? Wat wordt er niet gezegd? Wat wil er gezegd worden? Pauze is open ruimte waaruit iets nieuws kan ontstaan.

Een dergelijke pauze heeft effect, ook als die maar een halve of hele minuut duurt.  Als een team aan het begin van een vergadering één minuut stil staat bij de vragen: wat is onze intentie voor deze samenkomst, wat willen we met elkaar bereiken, waaraan wil ik bijdragen? Dan verhoogt dat de saamhorigheid en effectiviteit van het team.  Toch gebeurt dat nog niet veel, omdat de meeste teams een enorme druk ervaren om productief te zijn. Je moet echt lef hebben om uit dat keurslijf te stappen en stil te staan bij wat er werkelijk speelt.

Frisse vragen

Als je bij jezelf ‘naar binnen luistert’, weet je bijna altijd wat er aan de hand is, waar het om gaat, wat je te doen of te laten hebt. Als je met je hele lichaam naar de ander luistert, hoor je vaak ook helder wat er ècht aan de hand is.

Van mijn dochter (nu 21) heb ik in dat opzicht het meeste geleerd. In mijn moederschap heb ik me regelmatig afgevraagd wie van ons de meest wijze is.  Van jongs af aan stelde ze prachtige frisse vragen, die mijn perspectief op zaken kon veranderen. En die me duidelijk maakten dat zij haar eigen leider was en is.

Als een coachee de juiste vragen krijgt aangereikt waardoor hij of zij kan luisteren naar zijn of haar innerlijke antwoord, ontstaat vanzelf de lijn naar de oplossingsrichting.

In teams werkt het net zo. Als ik uitgenodigd wordt om een team  te begeleiden waar conflicten zijn, dan nodig ik deelnemers uit om met een frisse open blik te kijken, elkaar vragen te stellen en met een open hart te luisteren. Als je, al is het maar voor een uur, de ideeën die je over elkaar hebt opgebouwd parkeert en je echt open durft te stellen voor wat de ander je aanreikt, ontstaat er een sfeer waarin zaken als vanzelf, organisch ontstaan of worden opgelost.

6 Manieren om mensen of teams te helpen om naar elkaar te luisteren:

  1. Een minuut stilte inlassen voor een vergadering, waarin iedereen zich afvraagt wat er vandaag belangrijk is.
  2. Een korte stilte inlassen na de vergadering, waarin deelnemers voor zichzelf evalueren wat er gezegd en gebeurd is en uitwisselen wat ze daarvan leren voor de volgende bijeenkomst.
  3. Mensen aanmoedigen vragen te stellen in plaats van antwoorden te geven.
  4. Korte time-outs nemen tijdens gesprekken om te horen wat er gezegd is of wat er nog gezegd wil worden.
  5. Een belletje laten klinken in een vergadering, ‘ting’, als iemand praat vanuit eigen belang in plaats van het collectieve belang.
  6. Ervoor te zorgen dat iedereen aan het woord komt, ook de zwijgzame mensen.

Sprekend leiderschap is luisterend spreken

Frederic Laloux is een van mijn inspiratoren. Hij schreef het boek ‘Reinventing organizations’ waarvan ik vooral de korte, geïllustreerde versie een aanrader vind. Het mooie is dat hij als spreker ook zijn eigen theorie in de praktijk brengt. Ik vond het indrukwekkend om mee te maken hoe hij een lezing over zijn werk begint met het luisteren naar de zaal voordat hij gaat spreken en hoe hij midden in een verhaal durft te stoppen om te luisteren… Wow!  Een mooi voorbeeld van iemand die veel mensen bereikt met zijn visie op organiseren. Hij spreekt vanuit een diep besef waar hij voor staat.

Een liefdevol leider luistert niet alleen liefdevol, hij of zij spreekt ook vanuit verbinding met waar hij/zij voor staat, vanuit een visie op waar het heen moet. Al sprekend luistert hij of zij naar de luisteraars, in verbinding met wat zich aandient. Die manier van stil zijn, durven luisteren terwijl je spreekt, ervaar ik als waarachtig spreken.En als je de waarheid spreekt die in je leeft, heeft wat je zegt altijd gewicht. De komende jaren wil ik onderzoeken hoe je die vorm van luisterend spreken in organisaties tot cultuur kunt maken. Ook daar geldt weer dat één luisterend spreker al invloed heeft op de manier waarop de anderen spreken.

Luisteren maakt sprakeloos

Ik denk dat de eerste die me de kracht van luisteren heeft laten ervaren mijn oma is geweest. Ze zat bij ons op de bank en luisterde heel aandachtig naar iedereen die binnenkwam. Dus iedereen vertelde haar zijn of haar levensverhaal! Dat maakte diepe indruk op mij. Dat pure aandacht zo’n directe openhartigheid en verbondenheid tussen mensen teweeg kon brengen.

Ik spreek in mijn werk het liefst zo min mogelijk. Dan is er ruimte voor luisteren. Mijn werk maakt me ook dankbaar. Het blijft me ontroeren en verbazen, dat als er ruimte is om te luisteren mensen zich bereid tonen om werkelijk te onderzoeken, om zich te ‘ontvouwen’ zoals Jaworski dat in zijn boek Synchroniciteit zo mooi zegt. Dat deelnemers al luisterend naar zichzelf en anderen, hun plaats in de systemen waarin ze leven en werken herijken. En bereid zijn om te laten gebeuren wat er wil gebeuren….

In een coachingsgesprek vroeg ik de coachee om even stil te zijn en te luisteren wat de oplossing was voor haar vraagstuk. Binnen 2 minuten wist ze feilloos hoe ze moest handelen.

In een recente training sprak een professional tijdens de evaluatie de voor mij onvergetelijke woorden: ‘Ik merk op dat iedereen die langs me loopt een andere windstroom creëert in mijn gezicht.’ Met deze poëtische uitspraak gaf hij aan dat hij zijn zintuiglijke antennes had aangezet.

Een manager vertelde me: ‘door Embodied Learning heb ik vooral geleerd om meer achterover te leunen. Hierdoor heb ik veel meer tijd om rond te lopen op de werkvloer en te horen wat er speelt. Zo weet ik met welke zaken ik me wel en niet bezig moet houden’.

Waar luister jij graag naar?

Als je wilt ervaren wat muziek met je kan doen, nodig ik je van harte uit om naar dit liedje te luisteren, dat me momenteel erg raakt. Luister en voel wat het met je doet, ook al versta je niets van wat er gezegd wordt. Luister ook naar de stilte tussen de noten. Naar de samenwerking tussen de muzikanten. En als je naar het filmpje gaat kijken, kijk dan naar de ontmoeting tussen culturen die deze muziek tot stand brengt. Dit liedje roept bij mij een mengsel op van tederheid, ontroering, warmte en pijn. Allemaal tegelijk. Dat is wat mensen in elkaar teweeg kunnen brengen: een ervaring van verbonden zijn.

Kennismaken met Embodied Learning?